The Platform man rợ hóa những thông điệp cũ, ý tưởng táo bạo nhưng kém thuyết phục?

(Lưu ý: Bài viết tiết lộ một phần nội dung phim, cân nhắc trước khi đọc!)

Trong mùa tất cả mọi người đều ở nhà, xem phim online để tránh dịch, The Platform (Hố Sâu Đói Khát) dường như đang là bộ phim thu hút sự chú ý của khán giả bởi ý tưởng táo bạo, nội dung lôi cuốn và hàm chứa nhiều ẩn ý sâu xa về mặt xã hội. Tuy nhiên, nếu so với các bộ phim khác có cùng đề tài, đây không phải là một phim xuất sắc, với nhiều lỗ hổng kịch bản. Nhưng việc khán giả yêu thích và khen ngợi phim nhiều cũng là một điều dễ hiểu.

Nội dung bộ phim khá độc đáo: có một nhà tù thẳng đứng với một cái lỗ đi từ trên xuống, xuyên qua mỗi tầng. Mỗi tầng đó là một buồng giam có hai người. Hằng ngày, tầng trên cùng, tầng 0, sẽ bày một mâm tiệc thịnh soạn trên một mặt phẳng gọi là "the platform", "bệ đỡ". Bệ đỡ này sẽ đi từ tầng 0 xuống tầng đáy, dừng ở mỗi tầng vài phút để các tù nhân được ăn. Theo thứ tự như vậy, những người ở dưới sẽ ăn đồ thừa của tất cả những người ở trên, nếu họ còn vơ vét được thứ gì đó.

Mọi chuyện lẽ ra sẽ dễ dàng hơn nếu nhà tù không có một quy tắc chí mạng: mỗi tháng tù nhân các tầng sẽ được thay đổi ngẫu nhiên, tức tháng này đang ở tầng 1 có khi tháng sau ở tầng 150, và những kẻ ở tầng 200 có khi được lên tầng 3 tầng 4.

Những thông điệp đã cũ được man rợ hóa

Lấy nhà tù tượng trưng cho phân tầng xã hội (social hierarchy), The Platform khai thác chủ đề phân biệt giai cấp một cách tàn khốc và trực diện. Bệ đỡ với đống đồ ăn đó là nguồn tài nguyên, nhưng bản chất nguồn tài nguyên đó đã bị những kẻ ở thứ bậc cao hơn khai thác cạn kiệt, càng về dưới, càng là đói khổ, và không có cái ăn. Khi lâm vào cảnh đó, con người ta khốn cùng, tuyệt vọng, và sẵn sàng cấu xé nhau. Thông qua ý tưởng này, nhà tù trong phim khiến khán giả cảm thấy thích thú, bởi cảm giác họ đang được xem một xã hội thu nhỏ. Sự trầm trồ về ý tưởng này là tiền đề và cũng là nhân tố rất lớn để khiến khán giả dễ bị "wow" bởi những gì phim sắp dẫn dắt.

Ý tưởng phim tiếp tục được cường điệu hóa nhờ luật lệ của nhà tù này: mỗi tháng các tù nhân sẽ được tái sắp xếp ngẫu nhiên vào một tầng khác. Những tưởng là công bằng, nhưng thực chất là tạo tiền đề cho sự ích kỷ, cay cú và những ham muốn vật chất vượt ngoài nhu cầu cơ bản. Khi đã nếm trải địa ngục, nếu được ngoi lên gần thiên đàng, ai cũng muốn được hả hê trên đầu kẻ khác, trút giận lên đầu những kẻ đâu đó từng không chừa một chút xương tàn nào cho mình trong đống đồ ăn kia.

Chính luật chơi này đã tạo tiền đề cho những phân đoạn đầy máu và gây rợn người xuyên suốt phim, khi tù nhân của các tầng phía dưới bắt đầu phải đấu tranh với cái đói bằng việc ăn thịt lẫn nhau. Như là một biểu tượng của việc những người nghèo trong xã hội phải giành nhau từng miếng ăn, thậm chí là giết nhau để sống, các cảnh phim được khắc họa đầy man rợ và phi nhân tính, đúng với bản chất câu nói của nhân vật Trimigasi: "cái đói sẽ làm lộ ra gã điên trong mỗi chúng ta". Còn những kẻ ở trên sẽ khiến những kẻ dưới mình chịu khổ sở, như một dạng phức cảm hạ đẳng. Trong một cảnh phim gây sốc, hai nhân vật da trắng ở tầng trên đã phóng uế vào mặt một nhân vật da đen khi người này cầu xin sự giúp đỡ.

The Platform vì lẽ đó không dành cho những ai chỉ muốn xem một bộ phim khai thác đề tài giai cấp, xã hội một cách ý nhị như những phim của Bong Joon Ho hay những phim tâm lý xã hội, những phim hài đen của Mỹ. Sau những siêu phẩm về giai cấp đã đến với khản gia năm 2019, có thể nói, đây là một bước đi lùi. Bộ phim có nhiều biểu tượng, nhiều tầng nghĩa, nhưng vẫn là một cách truyền tải thông điệp theo hướng quá lộ liễu và thiếu tinh tế. Ngoài sự ám ảnh đến mức buồn nôn ra, những gì The Platform muốn gửi gắm đã được những người tiền nhiệm gieo vào đầu khán giả rất tốt với những cách tinh tế hơn, đỡ man rợ hơn và ẩn chứa nhiều cái để có thể xem đi xem lại, để đồng cảm, tìm góc nhìn và cảm nhận từ sự thổn thức chung với nhân vật. The Platform vì vậy, dù có ý tưởng táo bạo, nhưng lại nhạt nhòa và cuối cùng chỉ là một bộ phim ám ảnh về thị giác, không để lại nhiều cảm xúc hay giá trị nhân văn nào, một phần bởi kết thúc quá hụt hẫng và kịch bản vẫn có nhiều lỗ hổng.

Kịch bản vẫn còn nhiều lỗ hổng

Vì quá tự tin vào concept cốt lõi, phim dường như đã quên mất rằng ý tưởng càng phức tạp, khán giả càng mong mỏi câu trả lời, chờ đợi nút thắt được tháo dỡ và mọi quy luật của trò chơi được giải đáp. Concept dù rất thông minh, song vì đã chọn theo hướng một phim "thể nghiệm xã hội" (social experiment), phim sa đà vào truyền tải những triết lý cổ điển về phân tầng xã hội. Mọi cách thức vận hành của nhà tù và của "bệ đỡ" đều phục vụ duy nhất một mục đích: để phim mang tính triết lý và để khắc họa rõ nét bản chất của con người. Có lẽ vì điều này mà phim bỏ ngỏ rất nhiều câu hỏi vẫn chưa có lời giải.

Nhân vật Miharu, cô gái mỗi tháng đều leo lên "bệ đỡ" có thật sự có con hay chỉ là một "Marilyn Monroe châu Á" độc thân như lời của nữ cai ngục nói? Đứa bé cuối phim có phải con của Miharu không hay chỉ là sản phẩm của trí tưởng tượng? Tại sao đứa bé lại quá sạch sẽ và sau rất nhiều lần bị đổi tầng, vẫn lành lặn như không? Tại sao ở tầng cuối cùng, nhiệt độ không tăng giảm khi đồ ăn được giữ lại? Nhà tù không có camera để quan sát tất cả các tầng? Các tù nhân được chuyển tầng như thế nào trong một đêm khi dường như mỗi tầng đều không có cửa?

Khi The Platform kết thúc, hàng ngàn câu hỏi vẫn chờ được trả lời. Khó có thể nói đây là một bộ phim chặt chẽ. Chúng ta có thể nói, mỗi khán giả sẽ hiểu phim theo cảm nhận cá nhân, nhưng đọc phim hay phân tích phim trước hết phải dựa vào một điểm tựa, đó là sự logic về mặt kịch bản. Thật khó để phân tích một bộ phim nếu bản chất khung xương của phim vẫn chưa chắc chắn, và mọi thứ phải được nhắm mắt cho qua. Tuy nhiên, The Platform vẫn thu hút được khán giả, có lẽ vì màu sắc kinh dị của nó, kèm với thông điệp bộc trực, thẳng thắn, không vòng vo. Khán giả đại chúng vẫn thích một phim có tiết tấu nhanh, có hành động, căng thẳng và quan trọng nhất là khi xem xong, thông điệp phải cực kỳ rõ ràng. Chính vì lẽ đó, The Platform như một bài học "vỡ lòng" hạng nặng cho những ai muốn xem phim về mâu thuẫn giai cấp, về chủ đề "phân tầng xã hội". Còn với những ai đã cảm thấy Joker, Parasite hay Snowpiercer khai thác đề tài này đủ hay, ngấm được rất nhiều gợi mở sâu xa đằng sau những câu chuyện khá dễ hiểu thì The Platform sẽ chỉ như một giọt nước tràn… bao tử người xem bởi ám ảnh thị giác nó mang lại.

The Platform đã phát hành trên Netflix.